سوالات نهج‌البلاغه برای آزمون میان‌ترم
۱. سیدرضی در مورد وجه تسمیه اثر خود چه می‌فرماید؟
پس از تمام شدن، چنین دیدم که نامش را نهج‌البلاغه بگذارم، زیرا این کتاب درهای بلاغت و سخنوری را به روی بیننده خود می‌گشاید و هم دانشمند و هم دانشجو بدان نیاز دارند و مطلوب سخنور و پارسا در آن وجود دارد.
۲. باب‌بندی نهج‌البلاغه به چه صورت است؟
سخنان آن حضرت حول سه محور است:
- الف. خطبه‌ها و فرمان‌ها، شامل ۲۴۱ مورد.
- ب. نامه‌ها و پیغام‌ها، شامل ۷۹ مورد.
- ج. کلمات حکمت‌آمیز و موعظه، شامل ۴۸۹ مورد.
۳. سه روش مطالعه نهج‌البلاغه (ترتیبی، تجزیه‌ای، موضوعی) را توضیح دهید.
روش ترتیبی: هدف از این روش، بررسی و مروری است به ترتیب از ابتدای نهج‌البلاغه تا انتهای آن، یعنی بررسی ترتیبی خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها، چنانکه شارحان بزرگ نهج‌البلاغه بدین روش آن را شرح کرده و با توجه به بینش، گرایش و قوت‌های علمی خود برخی از وجوه را گسترده‌تر مطرح نموده‌اند.
ویژگی‌های این روش: زمان‌بر می‌باشد ولی برای اشراف به همه مباحث و موضوعات نهج‌البلاغه بسیارمفید است.
روش تجزیه‌ای: در این روش بخشی از نهج‌البلاغه یا برخی از خطبه‌ها یا حکمت‌ها مورد بررسی و شرح قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های روش تجزیه‌ای: این روش بخش‌نگر و جزئی‌نگر است و بخش یاجزء انتخاب شده را می‌توان از وجوه گوناگون و جهات مختلف مورد تامل، دقت و بررسی قرارداد.
روش موضوعی: در این روش موضوعی خاص مورد نظر قرار گرفته و کلیه مطالبی که مستقیم یا غیر مستقیم با آن موضوع مرتبط می‌باشند استخراج شده و بررسی، جمع‌بندی و ارائه می‌گردند. بدین ترتیب مباحث مختلفی مانند مباحث اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... از دیدگاه نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های روش موضوعی:
- بحث کمتر دچار پراکندگی می‌شود و یک دید کلی نسبت به موضوع مورد بررسی حاصل می‌گردد.
- جوانب مختلف امر لحاظ می‌شود و تبیینی کامل در رابطه با آن صورت می‌گیرد.
- با رعایت مقدمات و آداب مانع برداشت‌های نادرست می‌شود.
- به نظریات امام درباره موضوعی خاص یاسیره‌ی آن حضرت در موارد مشخص می‌توان دست یافت.
- می‌توان از سخنان امام که در مواضع گوناگون بیان شده است به یک معنای کلی دست یافت.
- با توجه به محدودیت‌های زمانی در روش‌های ترتیبی و تجزیه‌ای، روش موضوعی مفید و موثر می‌باشد.
۴. خداشناسی در عینیت زندگی جلوه‌هایی دارد، آن‌ها را بیان فرمایید.
- امنیت روحی
- نفی گردن‌فرازی و گردن‌کشی
- توجیه مسئولیت انسانی
- وارستگی و پرواپیشگی
- عدالت پیشگی و ظلم ستیزی
- استقامت و پایداری
- آزادی و آزادی‌گرایی
۵. از منظر امام علی، هدف از بعثت انبیا چیست؟
- خداوند از میان همه مردم کسانی را برانگیخته است که فرستادگانی از جانب او برای هدایت مردم باشند و هیچ ملتی بی‌بهره از فرستادگان الهی نبوده است.
- پیام‌آوران الهی یکی پس از دیگری به سوی مردم آمده و راه هدایت را برایشان گشوده‌اند.
- انسان به طور فطری عاشق کمال مطلق است و خداوند از نوع انسان پیمانی فطری گرفته است که جز او را نپرستند، اما عوامل مختلفی بر این فطرت سایه می‌افکنند و آدمی مصداق کمال را اشتباه می‌گیرد و به پیمان فطرت خود وفا نمی‌کند، پیامبران در رسالت خود مردمان را به وفای به پیمان فطری و رو کردن به کمال مطلق حقیقی فرا می‌خوانند.
- خداوند از سر رحمت گسترده خویش امکانات لازم را برای شکوفایی استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق در اختیارش گذاشته است ولی انسان به علل گوناگونی این امکانات را که راهگشای او به سوی حقیقت هستی و سعادت این جهان و آن جهان هستند را فراموش می‌کند.
- پیامبران الهی با بیانی روشن و دلایلی آشکار با مردم سخن می‌گویند و حجت را بر آنان تمام می‌نمایند.
- پیامبران الهی برای انجام دادن رسالت هدایت آدمی، عقل انسان‌ها را -که پیامبر درونی آن‌هاست- بر می‌انگیزند که باپیامبران همراه گردد.
- پیامبران الهی چشم آدمیان را به روی نشانه‌های قدرت خدا می‌گشایند تا انسان در برابر عظمت حق سر تسلیم فرود آورد و به حق تن دهد.
۶. از منظر امام علی هدف از بعثت پیامبر اسلام چیست؟
پیامبر اسلام با هدف هدایت همه مردمان به واسطه کتابی جاودان برانگیخته شده.
اساس رسالت پیامبر:
- انسان را از هر نوع بت پرستی باز دارد.
- انسان را از اطاعت هرآنچه که از خدا باز می‌دارد دور سازد.
- انسان را از روابط شیطانی و گمراهی نجات دهد.
- انسان را به راه حق و آستان هدایت رهنمون سازد.
۷. امام علی در توصیف پیامبر و خاندان و جانشینان آن حضرت چه می‌فرماید؟
راز پیامبر به آن‌هاسپرده شده است، و هر که آنان را پناه گیرد به حق راه برده است، مخزن علم پیامبرند و احکام شریعت او را بیانگر. قرآن و سنت نزد آنان در امان، چون کوه افراشته دین را نگهبان، پشت اسلام بدان‌ها راست و ثابت و پابرجاست.
۸. حقوق از منظر امام علی به چه معناست؟
الف. معنای حقیقی حق:
- حق به معنای واقعیت و امر واقعی، همچون «مرگ»
- حق به معنای حقیقت، یعنی ادراک مطابق با واقع، همچون ادراک اینکه مرگ وجود دارد و اعتراف بدان یک حقیقت است از اینرو حق است. همچنین ادراک و اعتراف به کروی بودن زمین و سیال بودن مایعات و سوزان بودن آتش از مصادیق این نوع می‌باشد.
ب. معنای اعتباری حق:
- حق به معنای اجازه و رخصت همچون حق پرسش سوال که به معنای رخصت دادن برای پرسش می‌باشد. همچنین حق مسکن، شعل، وانتخاب همسر ازمصادیق این نوع می‌باشد.
- حق به معنای طلب و مطالبه همچون حق زمامدار بر مردم و حق مردم بر زمامدار. همچنین حق دو همسر نسبت به هم، حق پدر و مادر بر فرزندان و حق فرزندان به پدر و مادر از مصادیق این نوع می‌باشد.
- حق به معنای استحقاق، یعنی سزاواری شخصی نسبت به چیزی. همچون حق تقدیر و تنبیه و پاداش و مجازات.
۹. حقوق خدا را توضیح دهید. (مهم)
خدا را در هر نعمت حقی است که هر که از عهده آن بر آید، نعمت بر او افزون شود و هر که در آن کوتاهی کند خود را در خطر از دست دادن نعمت اندازد.
همچنین حضرت پرواپیشگی، پرهیزکاری و مرزبانی را حق خدا بر انسان شمرده است.
۱۰. حقوق خویشتن را بیان کنید.
- شکر وجود خود را به جا آورد و خود را هدر ندهد، یعنی قدر و منزلت خود را بشناسد.
- استعدادهای خود را به درستی شکوفا کرده و پیوسته رو به کمال سیر کند.
- برای حفظ کرامت انسانی خود و دور نگه داشتن خود از پستی تلاش کند.
- پای از حق فراتر ننهد.
۱۱. پیامدهای پایبندی به حقوق دیگران از دیدگاه امام علی کدامند؟ (مهم)
- عزت حق، یعنی ارجمندی و استواری حق در جامعه در گرو رعایت حقوق متقابل زمامدار و مردم است.
- با رعایت حقوق متقابل دین و دینداری جلوه‌گر می‌شود، یعنی دین و دینداری در بستر حقوق‌مداری معنا می‌یابد.
- عدالت در وجوه مختلف تابعی از رعایت حقوق متقابل و پایبندی به آن است.
- سنت نبوی و رسومات پسندیده و سعادت بخش اخلاقی به شرط رعایت حقوق متقابل کارساز می‌شوند.
۱۲. پیامدهای زایل کردن حقوق دیگران از دیدگاه امام علی را بنویسید. (مهم)
- اختلاف کلمه و نزاع و درگیری از نخستین آثار عدم رعایت حقوق یکدیگر می‌باشد
- ظهور ستم و بیداد، وجود اقسام بی‌عدالتی و قانون شکنی امری طبیعی می‌شود
- دین و دینداری آسیب جدی می‌بیند و هر گروه دین را وسیله و ابزار مقاصد ناسالم خود قرار می‌دهد.
- سنت نبوی و اخلاق نیک ترک شده و بی‌اخلاقی مردم و حکومت را در کام خود فرو می‌برد.
- هواپرستی رواج یافته و هرکس به فکر منافع خود خواهد بود، نیکان و صالحان منزوی می‌شوند و چنین جامعه‌ای به کیفر الهی دچار می‌شود.
۱۳. سیاست در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ توضیح دهید.
واژه «سیاست» از ماده «سوس» گرفته شده و به معنای ریاست، خلق و خوی و طبع است.
لغت شناسان در تعریف سیاست آورده‌اند که سیاست عبارتست از همت گماشتن به اصلاح مردمان با ارشاد و هدایت آنان به سوی راه نجات در دنیا و آخرت
۱۴. جایگاه و اهمیت سیاست در نزد امام علی را توضیح دهید.
- سیاست به مفهوم هدایت و رهبری و مایه راستی و درستی
- سیاست به مفهوم تدبیر صحیح امور در جهت خدمت به مردم، تحقق عدالت و فراهم کردن زمینه رشد و تعالی
از منظر حضرت سیاست زمانی می‌تواند از آفات نفسانی و مدیریتی دور باشد که فارغ از فریبکاری، ریاکاری و زورگویی بوده و بر اساس مبانی اخلاقی و انسانی به اداره امور بپردازد.
۱۵. اهداف و غایت سیاست را فقط نام ببرید. (مهم)
- آگاهی بخشی
- پاسداشت آزادی
- دادگستری
- بهبود اوضاع مادی
- حقوق گرایی
- اصلاح فرهنگی